Publiczne Gimnazjum w Uszwi

    Gminę Iwkowa tworzy siedem miejscowości, leżących w pięknych kotlinach, wzdłuż rzeki Bela i Białka: Iwkowa, Dobrociesz, Drużków Pusty, Kąty, Połom Mały, Porąbka Iwkowska i Wojakowa.
    Iwkowa powstała z połączenia dwóch osad, a jej historia sięga roku 1334, kiedy to w dniu 4 czerwca tegoż roku, Jadwiga, wdowa po Władysławie Łokietce wystawiła przywilej lokacyjny terenom położonym wzdłuż rzeki Bela. Była wsią królewską w starostwie czchowskim, leżącą przy trakcie prowadzącym z Krakowa przez Bochnię, Lipnicę Murowaną do obu Sączów, i dalej na Węgry. Jej usytuowanie sprawiło, że szybko się rozrastała. W 1398 roku otrzymała swój własny kościół pw. Nawiedzenia NMP. Miała też karczmę, browar, kramy mięsne, piekarnicze i szewskie oraz młyn nad rzeką Białą.

Najstarsze i najcenniejsze zabytki gminy:

    Cmentarny kościółek Nawiedzenia NMP wzniesiony został najpewniej w II połowie XV wieku, w miejsce pierwotnego z 1398 roku. Jest to obiekt gotycki, w całości drewniany, o zrębowej konstrukcji oszalowanych ścian. Posiada jednonawowy korpus, nieco większe od niego, zamknięte trójboczne prezbiterium, przy którym od strony północnej znajduje się niewielka zakrystia oraz niską wieżę o słupowej konstrukcji od frontu. Wieńczy go wysoki dach o gotyckiej jeszcze konstrukcji, jednej kalenicy i blaszanym poszyciu, z niewielką i niezbyt kształtną wieżyczką na sygnaturkę z końca XIX wieku. Wnętrze kościoła nakrywa strop, w nawie z zaskrzynieniami na profilowanych podciągach. Nawę od prezbiterium oddziela zamknięta łukiem ostrym tęcza z profilowaną belką wspartą na drewnianych kroksztynach. Całości dopełniają dwa cielskie portale o trójlistnych profilowanych wykrojach, oba z XIX wieku, i oba wzorowane na kamiennych detalach zdobiących kościoły murowane.
    Wyposażenie wnętrza kościółka jest głównie barokowe z XVII i XVIII wieku. Ołtarz główny wykonany został w 1688 roku, ale znajdują się w nim późnogotyckie rzeźby z początków XVI wieku, przedstawiające scenę Nawiedzenia. Są też w kościele dwa barokowe ołtarze boczne i takież organy. Na belce tęczowej znajduje się XV - wieczna grupa Ukrzyżowania, a w kruchcie gotycki krucyfiks. Niezwykle oryginalnym, nie pozbawionym swoistego uroku tłem dla tego wszystkiego są pokrywające ściany wielobarwne malowidła ścienne z 1619 roku. Całości wystroju dopełniają umieszczone w malowanych arkadach postacie aniołów i apostołów.
    Najcenniejszym jednak obiektem jest umieszczony w jednym z okien prezbiterium niewielki witrażyk. Jest to zabytek z I połowy XV wieku, przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem stojącą na półksiężycu i otoczoną promienistą mandorlą. W dziele tym, jedynym już na naszym terenie, charakteryzującym się niezwykle subtelnym, finezyjnym rysunkiem, uzewnętrzniają się cechy właściwe dla stylu "pięknych madonn", reprezentowanych m.in. przez znajdującą się w zbiorach krakowskiego Muzeum Narodowego słynną Madonną z Krużlowej.

    Pustelnia lub kaplica św. Urbana leży w połowie góry noszącej nazwę Góra św. Urbana, w uroczym zakątku w lesie nad potokiem, noszącym również miano Potoku św. Urbana. Kaplica nie posiada przywileju odprawiania mszy św. Zbudowana jest z ciosu o zaprawie glinianej, posiada mury grubości 80 cm, długości 4,25 m i szerokości 4,25 m. Kryta jest dachówką, ma dach o jednej kalenicy z dwoma facjatami. Posadzka cementowa z takimże progiem, strop drewniany, w ścianach bocznych wnęki zamiast okien. Światło wpada przez perforowaną, górną połowę drewnianych drzwi, osadzonej na kowalskiej roboty zawiasach, przybitych takimi samymi gwoździami. Zamykana jest na kłódkę.
    Wewnątrz pustelni mieści się drewniany ołtarzyk w stylu barokowym, z malowanym na desce obrazem św. Urbana, papieża. Zarówno ołtarzyk jak i olejny obraz stanowią XVII - wieczny zabytek. Do niedawna na ścianach kaplicy znajdowały się napisy z opisem legendy z życia św. Urbana. Kto ufundował kaplicę nie wiadomo. Według tradycji na miejscu poprzedniej drewnianej pustelni o trójkątnym kształcie, murarze, którzy bu-dowali kamienny kościół w Wojakowej, postawili tu ową pustelnię z kamienia. Nieznany jest również malarz, który wymalował św. Urbana na desce.

    Parafialne muzeum mieści się w kościelnej wieży, zostało założone przez ks. Jana Piechotę dla uczczenia milenium chrztu Polski i otwarte w 1966 roku. Zawiera bogate eksponaty ilustrujące historię i tradycję regionu. Ks. Piechota będąc miłośnikiem i znawcą sztuki ludowej oraz folkloru podkarpackiego pomieścił w niej przedmioty codziennego użytku mieszkańców tych okolic, ocalił od zapomnienia nie tylko rzeczy materialne, ale także gawędę i pieśni - "w atrament zamknął czas przeszły tych okolic".

    Kościół pw. NMP Wniebowziętej, zbudowany został z ciosów miejscowego piaskowca w 1363 roku. Był to obiekt jednonawowy, z zamkniętym trójbocznie prezbiterium i z drewnianą wieżą przystawioną do zachodniej ściany nawy w XVII lub XVIII wieku. Niestety, w latach 1930 - 31 został on rozebrany z wyjątkiem prezbiterium, do którego dobudowano nową, wzorowaną na nim "gotycką" nawę oraz zakrystię. W tej sytuacji owo XIV - wieczne prezbiterium stanowi najstarszą i najcenniejszą część świątyni. Niewielkie, ale masywnie zbudowane, ma kamienne przesłonięte tynkami ściany, ostrołuczne, lancetowate otwory okienne, uskokowe szkarpy i wysoki dach siodłowy o stromych, pokrytych dachówką ceramiczną połaciach. Wnętrze jego, tak jak i wnętrze nawy, nakrywa nowszy strop kasetonowy przecięty ostrym jeszcze łukiem tęczy. Gotyckie jest też znajdujące się w jednej ze ścian prezbiterium sacramentarium o pochodzącej z II połowy XVI wieku kamiennej oprawie w formie podwójnej aedikuli.
    W kościele najbardziej okazałym obiektem zabytkowym jest barokowy ołtarz główny z 1730 roku. W jego polu środkowym znajduje się współczesny mu obraz Świętej Trójcy, a w antependium widoczne są XVII - wieczne obrazy przedstawiające Trzy Marie u grobu, Najświętrzą Marię z jednorożcem - nota bene motywem bardzo jeszcze średniowiecznym - oraz proroków Salomona i Dawida. Po bokach ołtarza znajdują się dwie bramki z ustawionymi na nich rzeźbami świętych: Piotra i Pawła.
    Wzniesiony w 1932 roku wg projektu architekta Józefa Wojtygi korpus kościoła składa się z dwóch części: węższej wschodniej i szerszej od niej części zachodniej, sprawiającej wrażenie nawy poprzedniej, czyli teranseptu. Ściany jego zbudowane zostały z regularnych ciosów piaskowca i tak jak i ściany prezbiterium opięte uskokowymi szkarpami.
    Najcenniejszym, a zarazem najstarszym w nim obiektem jest późnogotycka kamienna chrzcielnica z końca XV w wieku o oryginalnym kształcie.
    Z czasu XX - wiecznej przebudowy kościoła wojakowskiego pochodzi również znajdująca się po północnej stronie prezbiterium zakrystia o ścianach z ciosów piaskowca i "barokowej" oprawie okien oraz dwuprzęsłowa kaplica.
    Jest też przy kościele i wolno stojąca kamienna dzwonnica. Podobnie jak cały kościół zbudowana została z kamienia, tyle, że w oparciu o projekt krakowskiego architekta Stefana Świszczowskiego. Powstała zaś w 1951 roku jako neogotycka uskokowa arkada, w której zawieszono trzy dzwon. Jeden z nich, ozdobiony plakietką Matki Boskiej z Dzieciątkiem, odlany został w 1687 roku.