×

Uwaga

Simple Image Gallery Notice: Joomla's /cache folder is not writable. Please correct this folder's permissions, clear your site's cache and retry.

Gmina Brzesko

GMINA BRZESKO

 

    GMINA BRZESKO położona jest na Pogórzu Karpackim nad rzeką Uszwicą.
Znajduje się w odległości 52 km na wschód od Krakowa, 30 km na zachód od Tarnowa oraz na północ od Nowego Sącza. W jej skład wchodzi miasto Brzesko oraz dziewięć sołectw: Bucze, Jadowniki, Jasień, Mokrzyska, Okocim, Poręba Spytkowska, Sterkowiec, Szczepanów, Wokowice.
    Historia pięknie położonego miasta zaczęła się wraz z dokumentem Królowej Jadwigi wydanym 26 stycznia 1385 roku w Krakowie, a dotyczącym przenosin dóbr wojewody krakowskiego Spytka z Melsztyna z prawa polskiego na prawo niemieckie.
    Nazwa Brzesko, lub Brzesko Podgórne pojawia się w dokumentach dopiero w XVII wieku. Wcześniej - od wysokiego brzegu Uszwicy, nad którym jest usytuowane - zwano je Brzeg lub Brzeżeg. W rok po przeniesieniu miasta na prawo magdeburskie, wojewoda krakowski, właściciel Brzeska wywalczył nadanie króla Władysława Jagiełły polegające na zwolnieniu mieszkańców miasta od ceł i myt. Wiekopomny fakt dla miasta to powstanie na miejscu starego, drewnianego kościoła parafialnego świątyni murowanej pw. św. Jakuba.
    W 1655 roku miasto podzieliło losy całej Rzeczpospolitej dostając się pod okupację Szwedów. W międzyczasie zmienił się właściciel miasta. Został nim w 1512 roku Paweł Czarny, herbu "Nowina". Trudno przypisać nowym właścicielom winę za upadek miasta. Zmniejszenie się liczby rzemieślników w mieście, pierwszy większy pożar i pomory doprowadziły do jego całkowitego upadku. W tym trudnym okresie nastąpiły kolejne zmiany właścicieli, którymi zostali Drochojowscy, a następnie Gumieniewscy. Dzisiejszy herb "Gryf" miasto zawdzięcza właśnie im.
    W II połowie XVIII w. sytuacja gospodarcza miasta znacznie się poprawiła. Związane to było z napływem Żydów. Brzesko już w I rozbiorze dostało się pod okupację austriacką. Administracyjnie po wielu zmianach ostatecznie w 1782 roku znalazło się w cyrkule bocheńskim. W 1865 roku sejm galicyjski podjął decyzję o powołaniu do życia gmin i powiatów. Jednym z 68 powiatów powołanych w Galicji Zachodniej był powiat brzeski.

 

Do najstarszych i najcenniejszych zabytków gminy należą:
  • "brzeska "Starówka",
  • "kościół św. Jakuba Apostoła i Maryi Matki Kościoła w Brzesku,
  • "kościół św. Ducha w Brzesku,
  • "cmentarze: parafialny, żydowski oraz wojskowy w Brzesku,
  • "zespół pałacowo - parkowy z końca XIX w. w Brzesku,
  • "kościół św. Anny na Bocheńcu,
  • "kościół parafialny pw. św. Prokopa w Jadownikach,
  • "kościół pw. NMP Wniebowziętej w Jasieniu oraz dwór z końca z XIX w. ,
  • "drewniane budownictwo w Mokrzyskach,
  • "kościół pw. św. Świętej Trójcy w Okocimiu,
  • "browar w Brzesku - Okocimiu,
  • "kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła w Porębie Spytkowskiej,
  • "kościół parafialny pw. św. Stanisława w Szczepanowie.

 

BRZESKA STARÓWKA

 

    W centralnej części rynku stoi figura św. Floriana, wzniesiono ją 26 listopada 1731 r., jest ona wykonana z piaskowca. Na cokole umieszczony jest napis w języku łacińskim "Św. Florianowi Miasto tyle razy spalone oddaje się w opiekę".

  {gallery}nasz_region/brzesko_pliki/1{/gallery}

    Naprzeciw pomnika znajduje się najstarsza i najpiękniejsza pierzeja brzeskiej Starówki. Kamieniczki są jednopiętrowe o urozmaiconej architekturze, wybudowane po 1904r., czyli po wielkim pożarze. Szczególną uwagę przykuwa budynek z wieżyczką z 1910r. Jego front jest wyłożony gipsowymi kafelkami, uroku dodają również cokoły. Wewnątrz korytarz ozdobiony jest olejnymi malowidłami. Większość kamieniczek w rynku ma wystrój secesyjny.

 

KOŚCIÓŁ PW. ŚW. JAKUBA APOSTOŁA I MARYI MATKI KOŚCIOŁA W BRZESKU.{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/2{/gallery}
    Kościół pw. św. Jakuba Apostoła i Maryi Matki Kościoła wzniesiony został prawdopodobnie w 1447 r. Kwadratowa wieża znajdująca się po południowej stronie nawy powstała dopiero w 1678 r. za sprawą ówczesnych właścicieli - Czernych (wskazuje na to umieszczony nad wejściem do kruchty pod ową wieżą herb Nowina).

 

    Każdy z pożarów, który nawiedzał Brzesko, niszczył kolejne elementy dawnego wyposażenia, wystroju, z nawet pierwotnej gotyckiej architektury kościoła. Później pojawiły się nowe, głównie neogotyckie elementy. Obecny kształt kościoła to efekt przebudowań dokonanych w 1854 i po 1904r.oraz pod koniec lat 80 - tych, kiedy została dobudowana nowa nawa, która z zabytkowym korpusem tworzy idealną całość. Kościół to budowla murowana z cegły i kamienia o otynkowanych ścianach, o wyraźnych cechach architektury gotyckiej. Składa się z jednoprzestrzennej nawy z zachowaną częściowo północną kaplicą oraz zamkniętego trójbocznie prezbiterium. Nawa przykryta jest czteroprzęsłowym sklepieniem krzyżowo - żebrowym (neogotyk). W kościele możemy również podziwiać piękną drewnianą chrzcielnicę. Jej wieko przedstawia scenę chrztu Chrystusa w rzece Jordan oraz zstąpienie Boga w postaci gołębicy. Z dawnego wyposażenia pozostały cztery ołtarze i ambona w stylu neogotyckim z pocz. XX wieku. Starsze są trzy obrazy: Matki Boskiej z Dzieciątkiem, barokowy z XVIII wieku oraz Ecce Homo i Ukrzyżowanie z XIXw.

 

KOŚCIÓŁ ŚW. DUCHA W BRZESKU.

 

    Zabytkowy jest również Kościół św. Ducha. Na jego miejscu znajdował się kiedyś kościół szpitalny zbudowany przez K. Melsztyńską w 1505 roku. Był to drewniany budynek kryty gontem. Kościółek ten w 1904 roku uległ całkowitemu spaleniu w trakcie pożaru miasta. Kościół św. Ducha wybudowany został w latach 1957 - 67, a inicjatorem i organizatorem budowy był ks. Jan Fortuna.

 

CMENTARZE: PARAFIALNY, ŻYDOWSKI ORAZ WOJSKOWY W BRZESKU.{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/3{/gallery}
    Cmentarz parafialny w Brzesku zwany "starym" jest stosunkowo skromny, niemniej mimo upływu czasu nie brak na nim interesujących rzeźb nagrobnych, nagrobków i grobowców sygnowanych przez rzeźbiarzy i kamieniarzy mających swoje warsztaty we Lwowie, Krakowie, Tarnowie, Bochni i Brzesku.
    Ciekawostką jest cmentarz żydowski. Powstał on ok. 1846 r. Od bramy prowadzi główna aleja, przy której stoją najbogatsze nagrobki z ciekawymi dekoracjami macew. Ponadto zachowało się sporo nagrobków sarkofagowych. Na końcu alei stoi ohel z pianobetonowych elementów, wzniesiony w latach sześćdziesiątych. Leżą w nim trzej rabini. Najstarsza część cmentarza położona jest na wschód od ohelu, najwcześniejsza z zachowanych macew datowana jest na rok 1824, należy do pani Jetl. Najstarsze nagrobki charakteryzują się wypukłymi literami, ich forma zbliżona do macew wiśnickich, z przełomu XVIII i XIX w. Przeważająca część epitafiów na cmentarzu napisana jest w języku hebrajskim. Spośród epitafiów określających zmarłe kobiety najpowszechniejszymi są "poważna i skromna", ewentualnie "bez skazy, sprawiedliwa, doskonała". Mężczyzn charakteryzowały określenia "prawy, doskonały".
    Cmentarz wojskowy w Brzesku położony jest w północnej części miasta i sąsiaduje z cmentarzem żydowskim. Był on cmentarzem zbiorczym dla szpitali i lazaretów wojskowych, które funkcjonowały w mieście od listopada 1914 do maja 1915 roku, a także miejscem pochówku zmarłych żołnierzy w latach późniejszych. Potężna, trzyczęściowa brama wznosi się pośrodku ogrodzenia od strony drogi. Mury z kamienia łamanego o wysokości dorosłego człowieka dołączają do niego z obu stron, prowadząc prostoliniowo wokół całego prostokątnego placu. W centrum cmentarza, na wysokim, kamiennym cokole stoi dużych rozmiarów krzyż otoczony systemem słupów jak w rogach ogrodzenia. Po bokach bramy wejściowej znajdują się płaskorzeźby orłów, natomiast od wewnątrz rozlokowane są altany wypoczynkowe ławkami. Pod murem po lewej i prawej stronie znajdują się mogiły oficerskie. Nagrobkami są niskie, betonowe cokoły z dwoma typami krzyży żeliwnych i tabliczkami imiennymi. Inny typ nagrobka to niskie pomniczki łączone w triady.
    Nie można zapomnieć o budynku, dawnej żydowskiej synagogi, który po wojnie został przebudowany. W budynku tym mieściła siedziba kahału oraz łaźnia.
    Po przeciwnej stronie synagogi rozciąga się Plac Kazimierza Wielkiego, który niegdyś zwany był Rynkiem Siennym.

 

KOŚCIÓŁ ŚW. ANNY NA BOCHEŃCU W JADOWNIKACH.
{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/4{/gallery}
    Na podgrodziu znajduje się mały kościółek św. Anny, który prawdopodobnie stoi na fundamentach jakiejś starszej budowli sakralnej. Pierwszy drewniany kościół spłonął prawdopodobnie podczas najazdu Tatarów (1259 - 1260). Pierwsza nazwa Jadowniki pojawiła się w roku 1195 w kronice Paszka - Godyszewa. Kolejny kościół w Jadownikach wyposażył w 1331 roku biskup krakowski Jan Grot. Spłonął on prawdopodobnie w latach 1385 - 1410. Król Kazimierz Wielki kilka razy odwiedzał Jadowniki, podróżując z Krakowa na Węgry. W 1465 roku za panowania Kazimierza Jagiellończyka, został zbudowany drewniany, gotycki kościół, kryty gontem, powiększony o wieżę i kaplicę pod wieżą w XVIII wieku. Kościół ten przetrwał do 1910 roku.     Kościółek św. Anny jest obiektem w całości murowanym, w narożach podpartym masywnymi uskokowymi szkarpami. Składa się z jednej kwadratowej nawy oraz węższego, zamkniętego trójbocznie prezbiterium, do którego od północy przylega zakrystia. Zasadniczym elementem wyposażenia kościoła jest główny ołtarz pochodzący z II połowy XVII wieku z obrazem przedstawiającym adorację Krzyża Świętego przez św. Annę Samotrzeć. Natomiast dwa ołtarze boczne utrzymane są w stylu barokowo - klasycystycznym z pierwszej połowy XIX wieku.

 

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. PROKOPA W JADOWNIKACH.
{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/5{/gallery}
    W latach 1908 - 10 został wybudowany nowy kościół parafialny pw. św. Prokopa, trzynawowy, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z transeptem oraz wieżą od strony zachodniej. Wewnątrz znajduje się sklepienie gwieździste z żebrami. Dachy są siodłowe z czerwoną dachówką, na skrzyżowaniu naw widnieje wieżyczka na sygnaturkę. Kościół wraz z wieżą wysoki jest na 57 m. Projektantem tej świątyni był Jan Sas - Zubrzycki.

 

 

 

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. NMP WNIEBOWZIETEJ W JASIENIU.

 

    Parafia wraz z kościołem istniała już w 1325 roku. O pierwszym kościele niewiele wiadomo - prawdopodobnie był to nieduży drewniany kościółek. Wg Jana Długosza obecny kościół wzniesiono w 1436 roku. Jest to murowana, jednonawowa budowla pw. NMP Wniebowziętej, z prostokątnym prezbiterium. Od północnej strony do prezbiterium przylega zakrystia.     Ołtarz główny posiada cechy stylu neogotyckiego, w którym mieści się późnobarokowy obraz Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku. Na wyposażenie wnętrza składają się również dwa rokokowe ołtarzyki boczne, XVIII - wieczna chrzcielnica wykuta w kamieniu oraz marmurowy barokowy lawaterz.     Przy kościele usytuowana jest wolnostojąca murowana dzwonnica z XIX wieku, w formie arkady do zawieszania dzwonów.

 

DWÓR W JASIENIU

 

    Innym zabytkiem jest dwór z końca XIX wieku. Powstał on dzięki ówczesnym właścicielom (Baltazińskim). Wzniesiony został na planie prostokąta. Jest murowany, parterowy, o dwutraktowym układzie wnętrz. Od frontu widnieje niewielki przeszklony ganek. Piwnice nakryte są sklepieniami kolebkowymi, dach budynku jest czterospadowy. W połowie XX wieku adaptowany został na Państwowy Dom Dziecka - wtedy to przedłużony został w kierunku zachodnim, a od południa dobudowano nowe skrzydło.

 

DREWNIANE BUDOWNICTWO W MOKRZYSKACH.

 

    Okolica Mokrzysk jest lekko falista, urozmaicona przylaskami z pięknym krajobrazem. Zabudowa jest w układzie ulicowym z domami zwróconymi szczytami do głównej drogi. Dominuje tu drewniane budownictwo krakowskie: parterowe o konstrukcji zrębowej, nie szalowane, jednotraktowe, z trzema pomieszczeniami mieszkalnymi, o ścianach malowanych lub pobielonych z podkreślonymi poziomymi pasami na łączeniach belek.
{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/6{/gallery}
 
KOŚCIÓŁ PW. ŚW. TRÓJCY W OKOCIMIU.
{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/7{/gallery}
    Kościół pw. Św. Trójcy w Okocimiu wzniesiony został w latach 1884 - 1885 z fundacji Jana Goetza Okocimskiego. Projektantem budowli był Max Szweda z Wiednia. Kościół jest oryginalnym przykładem architektury neogotyckiej. Nawiązuje do rozwiązań strzech murarskich działających na terenie Małopolski od początków XIV do końca XV wieku. Wybudowany został z jasnego piaskowca karpackiego, z którego również wykonane są detale architektoniczne. Ciekawy jest zachodni portal, w którym zaznaczają się reminiscencje wielkich gotyckich katedr regionu II-de France, m.in. paryskiej NotreDame, lub kościoła św. Stefana w Wiedniu.
    Okocimski kościół składa się z jednej nawy. Posiada zamknięte trójbocznie prezbiterium, przy którym znajduje się zakrystia, parę kaplic po obu stronach nawy, dających wrażenie transeptu (nawy poprzecznej) oraz wznoszącą się po stronie zachodniej wieżę. Interesujące jest główne wejście do kościoła. Jest ono prostokątne, ale wieńczy je ostrołuczny tympanon wypełniony maswerkami w kształcie trójliścia. Wewnątrz kościoła widzimy krzyżowo - żebrowe sklepienia. Znajdują się tu cztery neogotyckie ołtarze, ambona wsparta na kolumnie oraz chór muzyczny.
    Główny ołtarz wykonany jest z kamienia przez wiedeńskiego artystę Seyfrieda. Zdobi go rzeźbiona grupa Świętej Trójcy. Na jednej ze ścian znajduje się epitafium barona Jana Goetza - Okocimskiego. Jest to dzieło krakowskiego rzeźbiarza Zygmunta Langmana.
    W kaplicy Goetzów w kościele parafialnym znajduje się zespół epitafiów tej rodziny. Epitafium Goetza zostało wykonane w brązie. Zostało zaprojektowane przez artystę w czasie jego pobytu u Sanguszków w Gumniskach.

 

ZESPÓŁ PAŁACOWO - PARKOWY W BRZESKU - OKOCIMIU.
{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/8{/gallery}
    W Brzesku znajduje się zespół pałacowo - parkowy. Należy on do najcenniejszych zabytków południowej Polski. Pałac wybudowany został w latach 1898 - 1900 przez barona Jana II Albina Goetza właściciela okocimskiego browaru oraz jego żonę hr. Zofię z Sumińskich. Jest to bodaj jedyny w tej skali zrealizowany na tym terenie neobarokowo - neorokokowy pałac przemysłowca.
    Liczący 40 277 m2 powierzchni pałac okocimski ma formę podłużną i nieregularną, składa się z zespołu budynków o wielu traktach i poziomach oraz wielu pomieszczeń o różnej wysokości. Jego zewnętrzny kostium jest mieszaniną rozmaitych inspiracji od baroku poprzez rokoko, modernizm i secesję. Wnętrza natomiast zdobią doskonałe w formie stiuki, drewniane okładziny, szafy wbudowane w ściany, podłogi z wzorzystego parkietu, kasetonowe stropy, marmurowe kominki, oryginalne piece, terakotowe flizy, lustra oraz wspaniałe drewniane schody tworzące antresolę, wiodące z hollu na piętro. Interesująco zdobione są również metalowe balustrady, lampy, kraty i okucia drzwi.

 

BROWAR W BRZESKU - OKOCIMIU.
{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/9{/gallery}
    Jednym z ciekawszych obiektów architektury przemysłowej jest zespół ubanistyczno - architektoniczny browaru w Brzesku - Okocimiu wraz z otaczającymi go zabudowaniami. Początkowo mały, browar ten stał się jednym z największych zakładów browarniczych w Austro - Węgrzech, a później w Europie. Założony został w roku 1845 przez przybyłego ze Szwabii piwowara Jana Ewangelistę Goetza (1815 - 1893), którego przodkowie od wieków trudnili się browarnictwem.
    Za rządów Jana Albina Goetza - Okocimskiego browar okocimski przeżywał największy rozkwit.

 

 

 

KOŚCIÓŁ PW. BARTŁOMIEJA APOSTOŁA W PORĘBIE SPYTKOWSKIEJ.
{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/10{/gallery}
    We wsi znajduje się murowany kościół pw. św. Bartłomieja Apostoła. Zbudowany został około XVI wieku. Jest to obiekt jednonawowy, z węższym prostokątnym prezbiterium, przy którym od północy znajduje się stara zakrystia. Natomiast od południa usytuowana jest zakrystia nowa o trójbocznym zakończeniu. Dopełnieniem są dwie nowsze kruchty: zachodnia i południowa. Prezbiterium i nawę nakrywają dachy siodłowe,

 

podbite blachą z wznoszącą się nad nimi neogotycką wieżyczką na sygnaturkę o ażurowej latarni i spiczastym hełmie. Nawę i prezbiterium nakrywają płaskie stropy. O średniowiecznym pochodzeniu mówi tylko ostry łuk tęczy. We wnętrzu znajdują się trzy barokowo - klasycystyczne ołtarze z XIX wieku, ścienna szafka na oleje, późnorenesansowa kamienna chrzcielnica z 1620 roku oraz gotycki krucyfiks z drugiej połowy XV wieku. Do najstarszych zabytków ruchomych zalicza się gotycko - renesansowy kielich mszalny z pierwszej połowy XVI wieku oraz XVII-wieczny biały ornat.
    Przy kościele wznosi się wolnostojąca drewniana dzwonnica, wzniesiona w XVII wieku o konstrukcji słupowej, zwężającej się ku górze. Wieńczy ją nadwieszona izbica nakryta namiotowym dachem. Wewnątrz wisi dzwon odlany przez Balcera Roguta w 1639 roku.

 

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY PW. ŚW. STANISŁAWA W SZCZEPANOWIE.{gallery}nasz_region/brzesko_pliki/11{/gallery}
    Szczepanów to wieś położona na Płaskowyżu Karpackim, w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej. Jest to miejscowość godna zainteresowania ze względu na zabytki architektury; tu bowiem, jako w miejscu rodzinnym św. Stanisława Szczepanowskiego, biskupa krakowskiego (1030 - 1079) powstało kilka ciekawych budowli sakralnych.
    Na pierwszym miejscu należy wymienić kościół gotycki wniesiony w 1470 r. przez Jana Długosza. Tuż obok niego wznosi się nowy, kościół pseudogotycki z roku 1914, połączony ze starym przy pomocy arkady w nawie. Kościół z czasów Długosza uległ wielkim zniszczeniom podczas I wojny światowej i został odbudowany w latach 1920 - 21. W prezbiterium godne uwagi jest sklepienie z żebrami. W nawie zrekonstruowany strop drewniany. W budowli tej zachowało się wiele elementów gotyckich (portale ostrołukowe, okna, ornamenty z cegieł "zendrówek"). Największe jednak zaciekawienie turysty może wzbudzić kamienna tablica erekcyjna Jana Długosza z wyobrażeniem św. Stanisława, z herbami Dębno, Leliwa, Prus, Wieniawa oraz z obiegającym ją dookoła napisem minuskułowym i datą 1470 r. Wewnątrz kościoła kilka nagrobków barokowych oraz brązowa chrzcielnica z roku 1534.
    W Szczepanowie istnieje ponadto kościół pw. św. Stanisława zbudowany w roku 1781 przez Stanisława Lubo - mirskiego, w miejscu, na którym dawniej wznosił się kościół drewniany.
    Po drugiej stronie drogi widnieje kapliczka wzniesiona na miejscu, w którym miał się narodzić późniejszy biskup krakowski. W kapliczce tej przechowywany jest jako relikwia pień dębu, pod którym miał przyjść na świat Stanisław Szczepanowski. Obok kapliczki znajduje się kamienny posąg świętego (XVIII w) oraz głęboka studnia.

 

Opracowała Joanna Mucha.
Jesteś tutaj: Strona Główna Nasz region Gmina Brzesko