Słownik gwary miejscowości Uszew

Słownik gwary miejscowości Uszew

 Wstęp.

     Przez wiele lat gwara stanowiła jedyny sposób porozumiewania się ludności wiejskiej zarówno w kontaktach rodzinnych jak i towarzyskich. Spełniała także funkcje języka zawodowego ( rolnictwo) i służyła twórczości artystycznej. Obecnie mieszkańcy wsi coraz częściej sięgają po język ogólny. Wynika to z przemian społeczno - ekonomicznych, które dokonały się w Polsce na początku XX wieku, a szczególnie po II wojnie światowej. Znaczna część mieszkańców wsi uzyskała dostęp do kultury ogólnej poprzez upowszechnienie systemu oświaty, korzystanie ze środków masowego przekazu oraz podjecie pracy w mieście. Nie ulega jednak wątpliwości, że gwara nadal żyje w środowisku wiejskim i jest obecna szczególnie w codziennych, nieoficjalnych rozmowach. Na ten stan rzeczy składa się kilka czynników. Przede wszystkim przyzwyczajenie, widoczne szczególnie u najstarszego pokolenia oraz nabyty w dzieciństwie nawyk mówienia gwarą przyswojoną od dziadków i rodziców. Istnieje także zjawisko braku świadomości, że dany wyraz jest gwarowy. Popularność gwary różnicuje się w zależności od wieku mieszkańców wsi, wykonywanych zawodów i stopnia wykształcenia. Posługiwanie się gwarą jest na pewno powszechne u najstarszej generacji, dla której najczęściej jest to jedyny sposób porozumiewania się. Średnie pokolenie posiadające wykształcenie, pracujące w mieście i mające kontakt z nie wiejskim typem kultury nie używa gwary w sytuacjach oficjalnych, natomiast wykorzystuje ją w rozmowach z rodziną i przyjaciółmi. Dzieci i młodzież znają znaczenie wielu wyrazów gwarowych, ale posługują się tylko niektórymi. Częściej natomiast stosują typowo gwarowa wymowę, która jest im bliższa i zapewne łatwiejsza w użyciu niż język ogólnopolski. U młodego pokolenia naleciałości gwarowe zdarzają się przede wszystkim w kontaktach prywatnych, chociaż są także obecne w wypowiedziach na lekcjach i pracach pisemnych.

Czy mieszkańcy wsi wstydzą się mówić gwarą? Tak, jeśli rozmawiają z osobami spoza środowiska wiejskiego. Natomiast w mniejszym lub większym stopniu są użytkownikami gwary w kręgu rodziny czy sąsiadów. W takich sytuacjach nie ma potrzeby zmiany gwarowego sposobu nazywania przedmiotów, zjawisk, czynności, ponieważ rozmówcy posługują się podobnym nazewnictwem. Jest to zachowanie naturalne i nie należy się go wystrzegać. Gwara stanowi przecież część tożsamości kulturowej wsi i regionu, a ponadto jest pełnoprawnym środkiem komunikowania się. Powinniśmy dążyć do utrwalenia języka naszej "małej ojczyzny" tym bardziej, że czysta postać gwary niestety odeszła już w zapomnienie wyparta przez polszczyznę ogólną. Stwierdzenie, że zmierzch gwary jest bliski należy jednak uznać za przedwczesny.

 
Charakterystyka obszaru badawczego.

    Uszew położona jest w górnym dorzeczu rzeki Uszwicy, na obszarze Pogórza Karpackiego, w województwie małopolskim. Od strony południowej graniczy z Biesiadkami, Zawadą Uszewską i Gnojnikiem, z zachodniej z Chronowem, z północnej z Porębą Spytkowską i Okocimiem, a od wschodu, przez las, z Porąbką Uszewską i Dołami. Najbliżej położonym miastem jest Brzesko oddalone od Uszwi 7 km Wieś liczy ponad 1500 mieszkańców.
    Materiał do słownika pozyskiwano w sytuacjach nieoficjalnych, przysłuchując się rozmowom członków rodziny, sąsiadów oraz w sytuacjach oficjalnych - wywiadach przeprowadzonych z mieszkańcami Uszwi.

Charakterystyka gwary wsi Uszew.

    Gwara Uszwi należy do małopolskiego obszaru dialektalnego, a jej najistotniejsze cechy to:

  • tzw. mazurzenie, czyli zastępowanie spółgłosek sz, rz, cz, dż spółgłoskami s, z, c, dz, np. ssolik copka, jesce, wiecór;
  • przejście znajdującego się na końcu wyrazu ch w k, np. na nogak, w tyk butak;
  • podwajanie spółgłosek s, ś w pozycji interwokalicznej w niektórych wyrazach, np. do lassa, bosso;
  • wymiana a na o, np. trowa, godo, gro, prowda;
  • przejście e w y, np. syr, brzyg, rzyka;
  • poprzedzenie samogłosek o, u spółgłoską ł na początku i w środku wyrazu, np. płole, odzywać, łokrągły;
  • utrzymanie nieprzegłosowego e w niektórych wyrazach, np.mietła, niese, biedro;
  • przejście ę w e na końcu wyrazu, np. sie, ide, zrobie;
  • zmiana barwy samogłoski e na końcu zaimków, przymiotników i przysłówków: e + i brzmi ii lub yi brzmi i, y, np. s ty strony, do taki stary chołpy.
  • występowanie w miejscu ę i ą grupy eN i oN ( N= spółgłoska nosowa), np. piontek, za stodołom.
ANCYKRYS' drań': Skond sie z nigo taki ancykrys zrobił.
ASENTERUNEK' pobór do wojska': Mój chłopok stawoł dziś do asenterunku.
BABINIEC' przedsionek kościelny': Jo na mszy zawsze stoje w babińcu.
BAŁOR' gospodarz': Jado za granice i u bałorów robio.
BANDZIOCH' brzuch, zwłaszcza duży': Ale ci urós bandzioch przez zime.
BEŁTOKI' wyboje': Nie chodź po tych bełtokach, bo sie wywalis.
BERETKA' płaskie, okrągłe nakrycie głowy, beret': Nie wiys, gdzie sie podziała moja beretka.
BEZMOZENIEC' nieudacznik': Na tego bezmozeńca ni mom co licyć.
BIELENIE' malowanie ścian': Bede bielić dzisioj sień.
BIYDA' niepogoda': Na tako biyde nigdzie nie ide.
BŁAWATEK' chwast rosnący w zbożu; chaber ( Centaurea cyanus )': Straśnie licho ta pszenica, pełno bławatków narosło.
BOJĄCY' strachliwy': Cóześ taki bojoncy?
BOJCYĆ' opowiadać rzeczy niesprawdzone lub nieprawdziwe; plotkować': Bojcy łod rana, a za robote sie nie weźmie.
BOJKA' zmyślona, nieprawdziwa wiadomość': Łona sie tylko bojkami zajmuje.
BOJSKO' ubite miejsce w stodole; klepisko': Weź z bojska te worki ze zbożem.
BRATRURA' część pieca, piekarnik': Sprowdź, cy bratrura nogrzono.
BREW' całkiem': Brew nie wiem, co gotować.
BRYTFANKA' blaszka do pieczenia ciasta': Posmaruj mi brytwanke masłem.
BUFTA' ciasto drożdżowe': Upiekłam dwie bufty.
BUK' gruby kij': Weź buka i zagoń krowe do stajni.
BURCOK' plecak': Ale mos wyładowany burcok.
BYCUR' duży, dobrze zbudowany mężczyzna': Przyprowadziła wcoraj jakigosik bycura do domu.
CALUŚKO' cała': Caluśko noc zem nie spała.
CEĆJAKI' różnorodny': Nakupiłam se cećjakich kwiotków do ogródka.
CEJ NIE CO' coś o dużej wartości' : Mo te swoje córki za cej nie co.
CEJCO' różności': Cejco mi nagodała.
CHABINA' cienka gałązka, witka': Utnij chabine i wygoń kury z ogródka.
CHAMERA' zawierucha z deszczem i śniegiem': Zawrzyj drzwi, bo chamera idzie.
CHAPSNĄĆ' gwałtownie chwycić, porwać': Kot chapsnoł kromke chleba ze stołu.
CHE' co': Che?
CHET' daleko': Tam chet jest las.
CHLYWEK' mały chlew': Zajrzyj do chlywka, cy świnia mo zarcie.
CHOĆJAKI' byle jaki': Nakupiłaś choćjakich tych jabłek.
CHOĆKEJ' gdziekolwiek': Połóz te gazyty choćkej.
CHODOK' chłopak': Nie wiem, gdzie sie ten mój chodok podzioł.
CHROBOK' robak': Jakiś chrobok chodzi mi po rence.
CHYBNĄĆ' skoczyć': Ale kot chybnoł z drabiny.
CHYTAĆ' chwytać, łapać': Nas kłot wcale mysy nie chyto.
CIAJTAĆ' dużo mówić' : Nie lubie, jak baby ciajtajo pod sklepem.
CIAMTAĆ' mlaskać': Nie ciamtoj, bo to nieładnie.
CIAPAĆ' strącać owoce z drzew': Idź uciap troche jabłek.
CIARACHY' przedmioty o małej wartości': Pełno ciarachów w kumorze, trza posprzontać.
CIEŃCYZNA' cienkie ubranie': Chodzis w taki cieńcyźnie, a w domu zimno.
CIOSEK' kawałek drewna na sztylu do rozgarniania żaru w piecu chlebowym': Przyniś mi ciosek, bo bebe wsodzać chlyb do pieca
CIUKA' jałówka': Wygoń ciuke na łąke.
CIUPAĆ' lekko uderzać motyką, siekierą': Ide troche pociupać w ogródku.
CIYMROK' człowiek powolny i mało bystry': Idze ty ciymroku, byś sie naucył, jak to sie robi.
CLIWIĆ' łaskotać': Przestań mnie cliwić.
CLIWKI' łaskotki': Mos cliwki?
COŁKIEM' zupełnie, całkiem': Cołkiem se zapomniałam, ze mos przyjś.
CONIĆ' chwalić się': Ale sie coni nowym autem.
COSIK' coś': Chojdze, cosik ci dom.
CUDOWAĆ' wymawiać się, wymyślać trudności': Nie cuduj, tylko przydź.
CUŁKA' onuca': Kto dzisioj chodzi w cułkach!
CUMEL' smoczek dla niemowlęcia' Mosz cumla i nie krzyc.
CUPIEĆ' siedzieć na skraju (np. krzesła) lub spać oparłszy się na stole': Cupi na tym stole, a nie pódzie spać.
CYCAĆ' ssać': Weś se cukierka do cycanio.
CYJSIK' czyjś': Cyjsik samochód stoi bod naszą bramą.
CYNIĆ' lać się z czegoś': Dej szmaty, bo gorcek dziurawy i woda sie cyni.
CYRKULOTKA' mechaniczna piła tarczowa': Włoncz cyrkulotke, bo trza drzewa narznąć.
CYRNICA' jeżyna': Nazbirałam cyrnic, bede robić sok.
CZOSKA' trzaska, odłupany kawałek drewna': Przyniś troche czosek na rozpołke.
CZTAĆ' pryskać': Pocztoj mi to suche pranie wodą, bo bede prasować.
ĆMOK' zmrok': Choć do domu, bo ćmok sie robi.
DESPECIĆ' robić coś na złość, psocić': Stale musis despecić!
DO CNA' całkowicie': Wylej te zupe z gorka do cna.
DOSTAWIĆ' zostawić': Dostawiłam se kejsik parasol.
DREWUTNIA' szopa, gdzie się przechowuje drewno na opał': Przyniś z drewutni koszyk czosek.
DRUŚLAK' cedzak': Weź druślak i przecedź makaron.
DRYPCIĆ' drobno chodzić': Łon zawse tak drypci.
DRZYSTEK' coś małego': Kupiła śliwki, ale same drzystki.
DUCHEM' szybko': Przynieś mi duchem ten koszyk.
DUCKO' długo': Ciekawe, jak ducko bedzie ta pogoda.
DUDRAĆ' grzebać w czymś zapamiętale': Idź i podudroj w piecu, bo sie wypoli.
DYCHNĄĆ' odpocząć': Dychne se hajnok pod drzewem.
DYNDAĆ' kołysać się, wisząc': Porusołeś choinke i bańki sie dyndajo.
DZIADA' człowiek nierozgarnięty': Idze ty dziado, bo i tak tego nie zrobis.
DZIECKA' dzieci': Jade po lyki, bo dziecka mi chorujo na garło.
DZIKA KAŚKA' wysokie kwiaty o żółtej barwie': U mnie koło płotu tylko dziko kaśka rośnie.
DZIOŁCHA' dziewczyna': Za cym ta dziołcha łazi po nocy?
FALEŚNY' niezdrowy, niesprawny': Chłop mi dziś nic w polu nie pomóg, bo jakiś faleśny.
FASINA' wiklina': Bede robił mietłe z fasiny.
FIURGAĆ' wiać, dmuchać': Trza utkać okna, bo fiurgo.
FUCEĆ' ciężko oddychać, mieć zadyszkę, gniewać się': Idzie po schodach i fucy.
FULARYSEK' portmonetka': Ukradli mi dziś fularysek.
FUSYT' człowiek, któremu trudno dogodzić': Co mu kupie, to mu nie pasuje, taki fusyt z nigo.
FUTROWAĆ' karmić zwierzęta': Idź do stajni, trza futrować krowy.
GADZINA' zwierzęta domowe, żywy inwentarz': Idze do stajni i dej zryć gadzinie.
GALAS' nieporządek, bałagan': Ale galas w tym pokoju.
GALASIĆ' bałaganić': Stale galasis w kuchni, a posprzontać ni mo kto.
GIERGONIA' określenie kwiatu o nazwie dalia': Ale mos ładne te biołe giergonie.
GIMAJNY' słabowity': Łon gimajny łod małygo, do roboty sie nie nadaje.
GLAMAĆ' jeść wolno': A cós tak glamies, kto tak jy jak ty.
GLANCPAPIER' papier ścierny' Weź glancpapier i przetrzyj te deske.
GMYRAĆ' grzebać, szukać': Gmyro i gmyro od rana za cymsik.
GOJ' łobuz': Chodzo takie goje po wsi i despeco.
GORONC' upał, skwar': Ale dzisioj goronc na polu.
GOTOWIZNA' rzeczy gotowe': Łon sie nie musioł dorobiać, przysed na gotowizne.
GRAJCARY' pieniądze': Kupiłabym se nowo suknie , ale ni mom grajcarów.
GRAJDAĆ SIĘ' nie móc się wybrać': Tak sie grajdo, ze chyba nie zajedziemy.
GRAŚLAWY' krzywy': Ale łona mo graślawe nogi.
GROŹLE' czyraki': Patrz, jakie mom groźle na nogach.
GUDZIA' świnia': Mos jakie gudzie?
GWAZDAĆ' niestarannie szyć': Tak gwazdać to byle kto umi, a tu cza zeszyć dobrze.
GWOŁTOWAĆ' rozpaczać': Gwołtuje, bo jej chłop umar.
HABELOK' niewyrośnięte zwierzę domowe': Zry i zry ta świnia, a stale habelok.
HAJ, HAJNOK' tam': Hajnok stoi cyjsi samochód.
HAJCOWAĆ' palić dużym płomieniem': Przyłós do pieca, niech sie hajcuje, bo zimno.
HAJTEN, HAJTA' tamten, tamta: Nie znom hajtygo chłopa.
HALUCAĆ' hałasować': Haluco sie gorkami po kuchni, a obiadu ni ma.
HARATAĆ' robić coś bardzo szybko': Jak zem sie zawzioł, tom haratoł cały dzień trowe w jarzynach.
HARENDOWAĆ' dzierżawić': Wziołem w harende tamto pole za lasem.
HARNASIĆ SIĘ' hałasować, tłuc się' Harnasis sie tymi gorkami, ze głowa boli.
HAW, HAWOJ, HAWOK' tu': Dej hawoj ten koszyk.
HETTA' zawołanie na konia dla spowodowania skrętu w prawo': Hetta!
HOBRZE' chwasty': Same hobrze rosno na polu.
HOJCO' różności': Nakupiła hojcego w mieście.
HULAĆ' tańczyć': Alem se pohulała na weselu.
HUSIAĆ' kołysać dziecko': Pohusioj ze go, bo krzycy.
HUŚTAĆ SIĘ' żyć rozrzutnie': Huśtoł sie cały rok i teroz nic ni mo.
IDNY' inny': Kupiłam te buty, choć mi sie jesce idne podobały.
INO' tylko': Przyde do ciebie, ino co zjem.
INSY' inny': Insych jabłek ni mos?
JAPA' usta, pogardliwie gęba': Zamknij jape!
JUŚCI' tak': Trza iść w pole. Juści.
JUZYNA' podwieczorek': Choć, pomozes juzyne szykować.
KAJPUS' rozdrobniony ser': Na śniodanie bedzie kajpus.
KALEBA' stara, gruba kobieta': Tako sie z ni kaleba zrobiła.
KALIKA' kaleka': Ale ze mnie kalika, nawet do kościoła nie zajde.
KAROCEK' sanie konne': Wyciągom karocek i jedziemy na kulig.
KARPETNY' uparty': Co za karpetno z ni dziołcha.
KAWĘCYĆ' stękać, narzekać na zdrowie': Stale kawency, a nic mu sie nie dzieje.
KEJ NIEKEJ' od czasu do czasu': Kej niekej jade do miasta.
KEJ' gdzie': Kej idzies?
KEJSIK' gdzieś': Kejsik mi sie zapodziała copka.
KICORKI' słoma używana do pokrycia dachu': U nos we wsi jus ni ma chołp z kicorkami.
KIDAĆ' rozlewać po brodzie, garnku': Uwozoj, zebyś sie nie okidoł.
KIEDYSIK' kiedyś': Miałam kiedysik dwie krowy, ale ni miałam co z mlykiem zrobić.
KIEJSI' kiedyś': Kjejsi miałam wiency casu.
KIEPŁO' czapka': Mróz wielgi, trza ciepło na głowe wdzioć.
KIERCYKOWAĆ' kierować': Łon dobrze umi kiercykować końmi.
KIMAĆ' drzemać': Posedbyś spać, bo ino kimies.
KŁAPAĆ' dużo mówić': Tak kłapie, ze jo nikt nie przegodo.
KŁAPCIATY' mający odstające uszy"': Podobołby mi sie, ale usy mo kłapciate.
KŁOPOC' narzędzie do zrzucania obornika z wozu': Kej sie podzioł ten kłopoc?
KŁUSIO' klusko': Pozbieroj wszystkie kłusia.
KNODOŁEK' fartuch': Wdziej se knodołek do skrobanio zimnioków.
KNYSAĆ' mieszać': Poknysoj te zupe.
KOLOK' kolec': Byłam na malinach i mom cały sweter koloków.
KOPERDA' koperta': Naklej znacek na koperdzie.
KOPIĆ' składać siano w kopy': Idziemy kopić, bo sie chmuro.
KORCIPKA' czeremcha': Korcipka jus kwitnie.
KOZALNICA' ambona': Momy nowo kozalnice w kościele.
KRAMARZYĆ SIĘ' nie móc się wybrać': Jak sie bedziecie tak kramarzć, jade sama.
KRASIATY' kolorowy': Przyniósł mi krasiatygo kłota.
KRĄZAĆ KAPUSTĘ' szatkować kapustę': Ide krozać kapuste.
KRĘT' krętacz': Ale z nigo krent.
KRYPCIE' stare buty': Kupiłbyś se jakie porządne buty, a nie chodził w tych krypciach.
KRZYCEĆ' płakać': Ło co krzycys?
KTOSIK' ktoś': Wyjrzyj przez łokno, bo chyba ktosik chodzi koło domu.
KUDLIĆ' biec szybko': Kogut gonił psa, a ten tak kudlił, ze ino sie kurzyło.
KUKIOŁKA' pleciona bułka': Downi w Uszwi piekali kukiołki.
KUNIC' koniczyna': Siecemy dzisioj kunic od rana.
KURDOC' nieduży człowiek': Z takim kurdocem sie ożeniła.
KURZENICE' nawóz naturalny spod kur': Wynieś do ogródka kurzenice z kurnika.
KUSOŁKA' pojemnik na osełkę': Dej mi kusołke.
LAPTAĆ 'mówić bez sensu': Znowu przydzie i bedzie laptać.
LAPTULA' kobieta, która dużo i niepotrzebnie mówi': Ale z ni laptula.
LEGNĄĆ' położyć się': Legne se, bo mnie głowa boli.
ŁYŃSKI ROK' ubiegły rok': Łyńskigo roku kapuste sadziłam jus w kwietniu.
MAKUCH' duży orzech': Same makuchy mom w tym roku.
MALTA' zaprawa murarska': Przynieś malte z betoniarki.
MAMRAĆ' niewyraźnie mówić': Mamrzes tak, ze nik cie nie słysy.
MAMROK' człowiek, który niewyraźnie mówi': Strasny z nigo mamrok.
MANDZIAROWAĆ' iść szybko dużymi krokami': Patrz sie, jak Jasiek kejsik mandziaruje.
MARCINKI' kwiaty jesienne o fioletowej barwie': Marcinki mi sie nasioły w ogródku.
MAŚLOK' flegmatyk': Z takim maślokiem nicego szybko nie zrobis.
MAŚNICKA' naczynie do robienia masła': Umyj maśnicke.
MĄDROWAĆ SIĘ' przemądrzać się': Cós sie tak mondrujes?
MĘKOL' nudziarz': Ten mój chłop to strasny mękol.
MĘKOLIĆ' nudzić, męczyć': Mękolił mnie o te buty i mu kupiłam.
MIECZYK' kwiat o nazwie gladiola': Ale mos ładne mieczyki.
MIETKIE' miękkie': Ale mietkie te śliwy.
MIGLANC' człowiek trochę fałszywy, cwaniakowaty': Ale z nigo miglanc.
MIGOLIĆ' mżyć': Miało być ładnie na polu a tu od rana migoli.
MROZIATY' kolor będący pomieszaniem czarnego z białym lub szarym': Dej mi ten mroziaty sweter.
MYJOK' ścierka do mycia': Weś myjok i myj te gorki.
NA CHYBCIKA' szybko': Ty wszystko musis robić na chybcika.
NA SPRZEDAJ' na sprzedaż': Wieze jojka na sprzedaj.
NASTĘPIĆ SIĘ' w odniesieniu do zwierząt hodowlanych - posunąć się': Następ sie Krasula.
NACHAPAĆ' nagromadzić': Nachapoł sie za granicą i dom stawio.
NAJSOMPIERW' na samym początku': Najsompierw posedem do gminy.
NAKASTLIK' mała szafka koło łóżka' Przynieś mi gazete z nakastlika.
NAMANIĆ' nadarzyć się, wpaść w ręce': Miałam se kupić płaszcz, ale namaniła mi sie ładno kurtka.
NAMIESIĆ' wymieszać, zarobić ciasto': Namiesiłam na placek.
NASZPANOWAĆ' naciągnąć, naprężyć': Naszpanuj mi ten sznurek.
NAZAD' z powrotem': Nikogo nie było i nazad przyjechali.
NEŚCI, NE' masz': Neści japko.
NIE WIDZIEĆ' nie podobać': Nijak mi sie nie widzi chłop moji ciotki.
NIEBOŻYCKA' nieboszczka': Babka niebożycka była dobrą gospodynią.
NIEDERNY' kiepski, złej jakości': Niederne te śklonki, stale sie tłuko.
NIEGRAMOTNY' powolny': Cózes ty dziś taki niegramotny?
NIEPOGODANY' nierozmowny': Ale mo niepogodanygo chłopa.
NIEUSłUCHLIWY' nieposłuszny': Ale to nieusłuchliwe dziecko.
NIKEJ' nigdzie': Szukałam go, ale nikej go ni ma.
NURAĆ' siedzieć długo w nocy': Nie idzies spać, ino nuros.
OBRAŹNY' obrażalski': Coś taki obraźny?
OBSIEKOWAĆ' okopywać jarzyny': Bede dzisioj obsiekować cebule.
OBTYRPANY' obity': Ale ten mur optyrpany.
OBUWAĆ SIĘ' ubierać buty': Obuwoj sie szybko, bo jus na ciebie cekajo.
OKAPUCNIAŁY' oklapnięty': Wyrzuć te kwiotki, bo cołkiem okapucniały.
OKIDAĆ' oblać się, najczęściej przy jedzeniu': Jak jys, ześ se cały sweter okidoł.
OKIDANY' pooblewany : np. resztkami jedzenia': Patrz, jaki mos okidany sweter.
OKROWEK' ścinek': Zbierz te okrowki, co zostały od szycio.
OPRYMOWAĆ' przesadnie ochraniać, dbać o coś lub kogoś': Ale łoprymujes tego kłota.
OPUSZCZAĆ SIĘ' wypuszczać listki': Wierzba mi sie opuściła.
ORĘDOWAĆ' poskarżyć komuś': Maryśka mi dziś łorendowała ze nasa krowa starasiła ji pszenice.
OSĘDZIAŁY' omarznięty, oszroniony': Mróz dziś wielgi, drzewa całe osendziałe.
OSIEDLE' teren wokół domu': Idź i pozamiatoj osiedle.
OSKROBINA' obierka z ziemniaka': Wyrzuć te łoskrobiny.
PAPROK' człowiek, który niedokładnie wykonuje pracę': Nie chce go do roboty, bo paprok.
PARYJA' wąwóz, jar': Wyrzuć te trowe w paryje.
PAŚCI' pułapka np. na myszy, wnyki': Mysa mi sie w paści złapała.
PELĘTAĆ SIĘ' plątać się': Przestań sie pelentać po domu, tylko sie weź za nauke.
PIERW, PIRWY' najpierw': Zaroz ci pomoge, ale pirwy se pojem.
PIKOLIĆ' kłócić się' : Przestańcie sie pikolić, bo ni ma o co!
PITOLIĆ' mówić głupoty, nieprawdę': Pitolis, ześ chłory, a tobie sie robić nie chce.
PITWAĆ' kroić tępym nożem': Nie pitwoj, tylko se weź lepsy nóz.
PŁACHTA' prześcieradło': Stargała mi sie dzisioj w praniu tako porządno płachta.
PŁONKI' niesmaczne jabłka': Aleś płonek nakupiła, kto je zjy.
PODAĆ SIĘ' być podobnym, wrodzić się': Cołkiem sie podoł do matki.
PODSIBITKA' deski w drewnianej powale': Muse poprawić podsibitke, bo deski stare.
PODWADZIĆ' podważyć': Trza to podwadzić, bo inacy nie wyciągniemy.
POGRABIĆ' porozumieć się, dogadać': Z nim by jesce co pograbił, ale z tamtym ni ma mowy.
POGRÓDKA' betonowy chodnik w koło domu': Pozamiatoj pogrodke, bo naśniecone.
POHAROWANY' porysowany': Mom poharowany samochód.
POL' opal': Przynieś pola do pieca.
POMYRDANY' człowiek działający pochopnie': Ale to pomyrdany chłopok.
POMYŚLUNEK' racjonalne myślenie': Bez pomyślunku ześ to zrobił.
PORAZYWAĆ' rzucać': Łon mnie porazuje kamiyniami!
POSFIJANY' pomięty': Bierz żelozko, bo w taki posfijany spódnicy do kościoła nie pódzies.
POZIERADKO' lusterko': Łod rana gapis sie ino w pozieradko.
PÓDŹ' chodź': Pódź tu do mnie.
PÓJŚĆ PRYĆ' o czymś nieprzydatnym': Te buty so jus dziady, pódo pryć.
PÓŁNOCEK' północ': Do północka wcoraj siedziałam.
PÓŹNI' później': Zrób to teroz, bo późni nie bedzie casu.
PRASNĄĆ' rzucić o ziemię, uderzyć': Idź mi z łocu, bo cie prasne za chwile.
PREPITETY' różne drobne przedmioty': Mom już wszystkie prepitety na placek.
PRZEINACYĆ' przekręcić': Co ino powiem musis przeinacyć.
PRZEMAWIAĆ SIĘ' kłócić się, spierać': Tak sie przemowiajo, ze usy bolo od słuchanio.
PRZESNO DROGA' droga dzieląca pola: Sprzedałam to płole za przesną drogą.
PRZEWDZIOĆ' przebrać': Cały mokry przysed i musiałam go przewdzioć.
PRZEZBYWAĆ SIĘ' spierać się, przekomarzać': Nie przezbywoj sie ze mną, bo ni mos racji.
PRZÓDZI, PRZÓDY' przedtem': Przódzi ludziom bardzi sie chciało robić.
PRZYCYNIĆ' dołożyć': Przycyń mi zupy.
PRZYFANZOLIĆ' przyłożyć': Jak sie nie uspokois, to ci przyfanzole.
PRZYKARCIĆ' skarcić': Przykarć tego swoigo chłopoka, bo na despet robi.
PRZYKRZYĆ SIĘ' tęsknić, nudzić się': Przykrzy mi sie za tobą.
PRZYODZIYWA' ubranie': Nakupiła przyodziywy, ale gdzie bedzie w ni chodzić.
PRZYPLESTANE' o włosach, przygniecione': Jak zdejme copke, zawse mom przyplestane włosy.
PRZYZELIĆ' przypalić np. żelazkem': Przyzeliłam se spódnice przy prasowaniu.
PUCÓWA' solidne lanie': Dostanies pucówe, jak sie nie uspokois.
PYCHY' policzki': Ale ci pychy urosły.
PYPY' określenie mięsa przez dzieci': Jydz, dobre pypy.
ROBOTNY' pracowity': Ale z nigo robotny chłop.
ROCHLIĆ SIĘ' nie móc się usadowić': Nie rochlij sie na tym krześle, tylko siedź spokojnie.
ROCHLIĆ' ruszać się podczas siedzenia': Cós sie tak rochlis na tym stołku?
ROGOL' drewniana konstrukcja, na której trzyma się siano na łące': Siano przeschnie troche na rogolach.
ROMBARBAR' rabarbar': Narwałam rombarbaru na kompot.
ROZBRADZIARZONY' rozpuszczony': Taki rozbradziarzony ten chłopok, nikogo nie słucho.
ROZKOSMANY' nieuczesany': Dej mu grzebień, bo chodzi cały rozkosmany.
ROZMEMŁANY' porozpinany, niestarannie ubrany': Taki rozmemłany do sklepu nie pódzies.
ROZPOŁKA' drobne drzewo do rozpalenia ognia': Ni mom rozpołki, idź przynieś.
RUŁKA' rurka': Musze zespawać pare rułek.
RYKTOWAĆ' przygotowywać': Przyryktowałam ci wszystko do drogi.
RYKTYK' akurat': Te portki ryktyk na ciebie.
RZEGOTAĆ' grzechotać, dzwonić': Przestań rzegotać tymi flaszkami.
SADZENIOK' ziemniak do sadzenia': Dej mi koszyk sadzenioków, bo mi braklo.
SCHARY' stare, zniszczone buty': Trza wyrzucić wszystkie schary z kumory, bo zawodzajo.
SCYPA' sosnowa drzazga do rozpalania': Takoś sucho jak scypa.
SIEDZIEĆ' mieszkać': Za mostem siedzioł kiejsik mój dziadek.
SIEMIENIATKA' kura cętkowana, przypominająca kolorem siemię lniane': Zagoń siemieniatke do kurnika.
SIETNIOK' szczupły, niepozorny człowiek': Strasny z nigo sietniok, ale robić mu sie chce.
SIPIAĆ' spać': Latem sipiom pod kocem.
SIUTER' żwir': Przydołby mi sie siuter, coby posypać droge.
SKJAŁCEĆ' skomleć': Co ten pies tak skjałcy?
SKLAMRZYĆ' narzekać, prosić natrętnie' : Stale sklamrzy, ze ni mo piniędzy.
SKOŚNIEĆ' zmarznąć': Zrób mi herbaty, bom skośniała na polu.
SKRABAKA' stara brzozowa miotła': Weź skrabake i zamieć bojsko.
SKOWYRNY' wesoły, miły': Ale skowyrny z nigo chodok.
SKUCEĆ' jęczeć, narzekać': Skucy łod rana, bo jo ząb boli.
SŁUCHANICA' konfesjonał': Jes jaki ksiondz w słuchanicy?
SMYRAĆ' delikatnie głaskać': Posmyroj mnie po głowie.
SMYŚNY' rezolutny, mądry': Ale z ni smyśno dziołcha.
SPASIONY' gruby, otyły': Ale mos spasiono maciore.
SPINDRAĆ SIĘ' wspinać się': Wyspindroł sie wcoraj na drabine i spod.
SPORO' szybko': Chłojdze sporo!
SPORZY' prędzej': Sporzy grab to siano, bo chmura idzie.
SPROFCYK' łobuz': Jak ino dorwe tego sprowcyka, to mu pokoze.
SPYRKA' słonina': Muse utopić troche spyrki.
STAJANIE, STAJONKO' duży kawałek uprawnego gruntu': Posadziliśmy dwa stajania buroków.
STRACIĆ SIĘ' zgubić się': Gdzieś sie stracił na cały wiecór.
STROGAĆ' straszyć': Pies postrogoł mi kury.
STULAĆ' zmyślać': Nastulała głupot, a teroz sie wypiero.
SUCHOTKA' kwiat o nazwie nieśmiertelnik': Posadze se troche suchotków w ogródku.
SUMITOWAĆ SIĘ' tłumaczyć się, usprawiedliwiać': Nie przysła i teroz sie straśnie sumituje.
SWARZYĆ' kłócić się': Łod godziny sie jus swarzo.
SYC' człowiek skąpy': Łod tego syca nigdy nic nie dostanies.
SZKLIĆ' zabiegać o czyjeś względy': Nie szklj mi, bo i tak ci tego nie dom.
SZKLORZE' landrynki': Łod jedzenio tych szklarzy tylko ci sie zemby psujo.
SZKUT' mały chłopiec' Jakieś szkuty porazywały kury kamieniami.
SZPULAĆ' iść szybko, uciekać': Szpuloj mi stond!
SZPUNTOWAĆ' podburzać, nastawiać negatywnie do kogoś': Matka szpuntuje go przeciw synowej.
ŚTAJFNY' sztywny': Ale śtajfno ta bluska po praniu.
SZTYCHÓWKA' łopata do rycia ziemi': Muse se naostrzyć sztychówke.
ŚKARUGA' stara krowa': Nojwyssy cas sprzedać te śkaruge.
ŚKLONKA' szklanka: Nalej mi do śklonki troche wody.
ŚLAJDAĆ' chodzić po błocie': Buty se upaproł, bo ślajdoł przed chołpą.
ŚLIPIĆ' czytać przy złym oświetleniu': Ślipis i ślipis, łocy ci sie zepsujo.
ŚLIWOK' nóż': Dej mi śliwoka ze stołu.
ŚLUFAĆ' pociągać nosem': Nie ślufoj, tylko wytrzyj se nos.
ŚLUFANEK' połączenie ławy z łóżkiem': U mnie w kumorze jest jesce stary ślufanek.
ŚNIECIĆ' śmiecić': Nie śnieć mi tu.
ŚNIODAĆ' jeść śniadanie': Późno dziś śniodałam.
ŚPIK' wyciek z nosa, mały chłopiec': Utrzyj mu tego śpika.
ŚPYRLAĆ' oszczędzać': Śpyrlom i śpyrlom i gdzie to widać.
ŚRAJBOWAĆ' pisać': Ale szybko śrajbujes.
ŚTUNDEROWAĆ' majstrować przy czymś': Stale śtunderuje przy tym aucie.
ŚTUPTAĆ' stąpać małymi kroczkami': Chojdze szybci, co tak śtuptos.
ŚTURAĆ' drażnić, zaczepiać, poszturchiwać': Idź stond i przestań mnie śturać.
ŚTURMOK' niedorajda': Patrz, jak sie to robi śturmoku.
ŚTYMOWAĆ' trzymać fason': Lata swoje mo, ale jesce śtymuje.
ŚWIŚCIPOŁ' lekkoduch, człowiek niepoważny': Gdzie ten świścipoł znowu łazi?
TAMOK, TAMOJ' tam': Nie choć tamoj, bo sie przewrócis.
TARASIĆ' deptać': Krowa tarasi zboże.
TATROCH' proch, drobne zanieczyszczenia' Pełno tatrochów w tym mlyku.
TELEPAĆ' trząść się' Zimno mnie telepie.
TOKI' taczki': Ładuj piosek na toki!
TOLAĆ SIĘ' tarzać się po ziemi': Patrz, jak sie koń tolo po łonce.
TROTY' drobne odpadki powstałe przy piłowaniu drewna': Jo pole w piecu trotami.
TRYNKOWAĆ' tynkować': W tym roku bede trynkować dom.
TRZA' trzeba': Trza krowe zagonić do stajni.
TUSZYĆ' mieć nadzieję': Tuszy sie, ze znajdzie robote.
TWORC' twardy': Kupiłam cukierki, ale jeden tworc.
TYBETKA' wzorzysta chustka na głowę': Ubiere se dzisioj nowo tybetke.
TYNIAĆ' szukać': Za cym tak tynios?
TYRPAĆ' szturchać, szarpać': Przestań mnie tyrpać, bo upusce śklonke.
UCYNIAĆ' nabierać': Aleś mi mało ucyniła tego jedzenio.
UFLOGANY' ubrudzony': Cały sie uflogoł błotem.
UMECOŁEK' niewydarzony, zmęczony, słabowity': Mom takigo umecołka w domu, co mi nic nie zrobi.
UMULNY' natarczywy': Dom ci juz te piniądze, boś taki umulny.
UPAPRAĆ' ubrudzić się': Gdzie ześ ty sie tak upaproł.
UPICYĆ' mało dać': Aleś mi upicyła tego chleba.
USIEDLIĆ SIĘ' usadowić': Usiedlij ze sie wreście na tym stołku.
UŚLUPNĄĆ' rzucić urok': Nie pacz sie tak na to dziecko, bo je uślupnies.
UTĘPA' utrudnienie, kłopoty': Ale utępa z tym autem, stale sie psuje.
UWADZIĆ' zawadzić': Uwadziłam o stołek i stłukłam se noge.
UWALIĆ SIĘ' uderzyć się': Ale sie uwaliłam w głowe.
W DYRDY' prędko': Idź w dyrdy do sklepu, bo chleba braknie.
W TE I NAZAD' tam i z powrotem': Chodzi w te i nazad jak głupi.
WAGOWAĆ SIĘ' wahać się': Waguje sie, cy mom jechać do miasta
WASERWOGA' poziomica': Muse mieć waserwoge, bo tu chyba nierówno.
WAZONEK' doniczka': Połóz ten wazonek na parapecie.
WDZIEWAĆ' ubierać': Wdziej se co na głowe, bo zmarznies.
WEDLE' koło, obok': Przyde do ciebie wedle południa.
WENDERKA' włóczęga': Nie siedzi w domu, ino mu sie wenderki zachciewo.
WEWALIĆ' włożyć': Nie wiem, gdzie wewaliłam mietłe.
WIECHEĆ' zwitek słomy': Dej tego wiechcia, zatkomy te dziure.
WIEKOWAĆ' przebywać gdzieś długo': Gdzie ześ ty tyle wiekowała?
WIELE' ile': Po wiele była pszenica na targu?
WIELGI' wielki': Wielgi dom stawios?
WIESŁO' drewniana okrągła łopata do wsadzania chleba do pieca': Dej mi wiesło, bo piec jus nagrzony.
WINOWAĆ' obwiniać': Winuje mnie, zem mu nie odradziła żeniacki.
WIŚTA' zawołanie na konia dla spowodowania skrętu w lewo': Wiśta!
WŁÓKA' człowiek, który się włóczy': Ale włóka z ty dziołchy, nigdy ji w domu ni ma.
WNETKI' niedługo': Cekoj tu na mnie, wnetki przyde.
WNETKI' wnet': Wnetki wrócis?
WOLNY' powolny': Taki wolny w robocie, ze ni ma z nigo pożytku.
WRAZIĆ' włożyć, wtrącać się' : Nie bede sie wrozac do ich spraw.
WRÓTNIA' drzwi od stodoły': Zawrzyj wrótnie.
WSZYĆKO' wszystko': Nie łopowiadoj głupot, wszyćko ci sie pomyliło.
WTRYNIĆ' wetknąć, schować': Gdzie łona wtryniła ten gornek?
WYCHEŁTANY' bardzo wykrojony pod szyją': Za bardzo mos wychełtano te bluske.
WYCHODEK' ubikacja znajdująca się na zewnątrz': Ide do wychodka.
WYCIELONKA' krowa, która się ocieliła': Dom ci mlyka od wycielonki.
WYCIORAĆ' wybrudzić': Gdzieś ty sie tak wycioroł?
WYDRZEŹNIAĆ SIĘ' przedrzeźniać ': Widzis, jak sie wydrzyźnio łojcu.
WYDULDAĆ' wypić dużymi łykami': Wyduldoł cały gornek mlyka.
WYKOPYRTNĄĆ SIĘ' przewrócić się': Uwozoj na kamienie, bo zaros sie wykopyrtnies.
WYKROTA' psotnik': Ten wykrota znowu cosik zmalowoł.
WYLOĆ' powiedzieć tajemnicę': Nic jej nie mów, bo wszystko wyleje.
WYMAMLAĆ' obślinić': Wymamlołeś tego cukierka i zostawiłeś.
WYMUSKAĆ' zjeść resztki jedzenia z talerza': Wymuskoj wszystko z talyrza.
WYPENETRZYĆ' wypatrzyć, znaleźć': Jus wypenetrzyła, gdzie cymom piniądze.
WYPRAĆ' zbić': Wyproł go wcoraj pod lasem.
WYPSNĄĆ' wypaść z ręki': Talyrz mi sie wypsnoł z ręki i sie stłuk.
WYRYKTOWAĆ SIĘ' ładnie, odświętnie się ubrać': Patrz, jak sie wyryktowała.
WYSOLIĆ SIĘ' przewrócić': Uwozoj, bo sie wysolisz.
WYTAJAĆ' pojawić się po długiej nieobecności': Nareście wytajoł z ty chołpy.
WYTYTLAĆ' ubrudzić się': Ale sie pies wytytloł w błocie.
WYWALIĆ' przewrócić się': Nie choć po tym lodzie, bo sie wywalis.
ZACHAMĘCIĆ' zapodziać, zgubić': Gdziesik se zachamenciłam chustecke na głowe.
ZAGORZEĆ' zaczadzieć': Zawrzyj dobrze piec, bo zagorzejemy.
ZAGRACIĆ' nagromadzić starych, niepotrzebnych przedmiotów': Cało kumore mom zagracono.
ZAKLĄKNĄĆ SIĘ' zapaść się, uczynić wklęsłość': Placek mi sie zakląknoł.
ZAKLUCYN' miejscowość Zakliczyn': Jade dzisioj do Zaklucyna na jarmak.
ZAŁGAĆ' przyjść do kogoś bez potrzeby': Załgałam sie, ze mi mlyka trza, bo chciałam ujrzeć, kto do nich przyjechoł.
ZAMÓC SIĘ' zawziąć się': Zamóg sie i zaoroł cale płole.
ZASTĘPOWAĆ' zawadzać': Weź stond te buty, bo mi zastempujo pod nogami.
ZASTRYSYĆ' załatać, zatkać': Muse zastrysyć dziure w dachu.
ZAŚLAJFOWAĆ' zahamować': Dobrze zem zaślajfowoł wóz, bo bym psa przejechoł.
ZAWDY' zawsze': Zawdy kiedy śpie, cosik mi sie śni.
ZAWRZYĆ' zamknąć': Zawrzyj drzwi, bo wieje.
ZOZEL' uparty, krnąbrny, dokuczliwy': Mo takigo zozla w domu i morduje sie z nim.
ZBYWAĆ SIĘ' spierać się': Nie zbywoj sie ze mną, bo tako jest prowda.
ZDRZYZGAĆ' ochlapać': Aleś mie zdrzyzgoł przy tym bieleniu.
ZEJRZEĆ' zobaczyć': Zejrzała mnie przed domem i przysła.
ZEPRZAŁE' zepsute warzywa': Wszystkie zimnioki w piwnicy mom zeprzałe.
ZEZNOIĆ SIĘ' spocić się': Alem się zeznoiła w tańcu.
ZGASNĄĆ' umrzeć': Myślałam, ze wcoraj zgasne łod tego upału.
ZGNIEWAĆ SIĘ' obrazić się': Zgniewała sie na mnie, bom prowde powiedziała.
ZGODAĆ' odwieść od decyzji': Chciałam jechać, ale mnie zgodała.
ZIORAĆ' zerkać, spoglądać': Stale zioros przez to łokno.
ZMAJSTROWAĆ' spsocić': Pewnieś cosik zmajstrowoł w szkole?
ZMAMRAĆ' porozumieć się' Zmamroł sie z takim jednym i bedo razem robić.
ZMORDOWAĆ' zrobić coś z dużym wysiłkiem': Ledwo zem zmordował te słono zupe.
ZNAĆ' widać': Znać po ni, ze chłoro.
ZOGÓWEK' poduszka': Dej mi zogłówek pod głowe.
ZOJDA' bagaże': Widziałam, jak jechała z miasta ze zojdami.
ZOPARTEK' zepsute jajko': Znalazłam jojka w stodole, ale same zopartki.
ZOPIS' zapis majątku przed ślubem': Byli dzisioj do zopisu i zapisali mu te łąke koło rzyki.
ZYGAĆ' drażnić': Nie zygoj do mnie, bo cie trzepne.
ZYRNY' mający apetyt (o zwierzętach)': Ale ta krowa zyrno.
ŹBYRY' wyboje': Idź tendy, bo tam same źbyry.
ŹDZIWIAĆ' przesadnie odnosić się do prostych spraw, robić problemy z niczego: Nie zdziwioj, ze ni mos se co ubrać.
ŹGAĆ' mżyć': Nigdzie nie pódzies, bo źgo na polu.
ŹRALEĆ' dojrzewać': Nie rwij tych pomidorów, bo nie źrałe.
ŹRÓBEK' źrebak': Patrz, jaki ładny źróbek.
ŻENIACKA' ożenek': Roboty ni mo, ale mu żeniacka w głowie.
 
opracowała mgr Teresa Czesak
Jesteś tutaj: Strona Główna Prace nauczycieli Słownik gwary miejscowości Uszew